میکروسکوپ (به انگلیسی: Microscope) وسیله ای است که در بزرگنمایی اشیاء و اشیاء کوچک تخصص دارد و مطالعه آنها را تسهیل می کند و به ویژه برای زیست شناسانی که ارگانیسم های زنده را مطالعه می کنند و سلول هایی که برای تسهیل مطالعه آنها به وسایل و تکنیک های پیشرفته ای نیاز دارند مفید است.
عملکرد میکروسکوپ فقط به بزرگنمایی محدود نمی شود ، یعنی برای نشان دادن مطالبی که در اندازه بزرگتر مورد مطالعه قرار می گیرند ، بلکه بیشتر برای نشان دادن جزئیات است ، که به وضوح شناخته می شود امروزه از میکروسکوپ ها در صنایع الکترونیک هم استفاده میشود که میکروسکوپ دیجتال در آن دره قرار دارند
آنتونی هوک شخصی هلندی بود که لنز ساز بود که با خود گفت که “اگر تصویر بزرگنمایی شده یک ذره بین را دوباره با عدسی دیگری بزرگنمایی کنیم چه خواهد شد” و به طور اتفاقی با در یک راستا قرار دادن دو عدد ذره بین (عدسی)، میکروسکوپ را ساخت.
در حدود سال ۱۶۵۰ میلادی دانشمندان با این شیشه‌های منحنی به چیزهای خیلی کوچک نگاه کردند و به دقت به بررسی آنها پرداختند. اسم این شیشه‌ها را ره سطح منحنی داشتند، عدسی گذاشتند. می توان گفت در ابتدا میکروسکوپ ها همانند حال حاضر پیشرفته و دقیق نبودند؛ میکروسکوپ های ابتدایی بسیار ساده بودند و از تنها از ترکیب یک لوله و دو عدد عدسی ساخته می‌شدند که طی سال ها پیشرفت کرده و میکروسکوپ های دقیق و پیشرفته حال حاضر ساخته شدند.
تعریف میکروسکوپ نوری این دستگاهی است که از نور و لنزها برای بزرگنمایی نمونه ها استفاده می کند، و میکروسکوپ های نوری از طریق مسیری که نور را در یک پرتو باریک متمرکز می کند ، ارسال می کنند ، سپس آن نور از طریق نمونه عبور می کند و تصویر نمونه ظاهر می شود و آن تصویر برای بزرگنمایی از یک یا چند لنز عبور می کند تا اینکه به چشم کاربر یا دوربین برسد و میکروسکوپ ها ابزار هستند اساسی برای دانشمندان؛ آنها در میکروبیولوژی ، علوم مواد ، کانی شناسی و پزشکی استفاده می شوند.
انواع میکروسکوپ نوری در زیر انواع میکروسکوپ نوری مشاهده می شود:
میکروسکوپ های نوری نسبت به میکروسکوپ های الکترونی بسیار کاربرد بیشتری دارند زیرا در این نوع میکروسکوپ از تابش الکترون بر نمونه به جای نور مرئی استفاده میشود.همچنین باید ذکر شود که تابش الکترون برای چشم انسان بسیار خطرناک میباشد در نتیجه در میکروسکوپ های الکترونی به جای رویت مستقیم بازتابش از فلورسنت استفاده میشود که آسیبی به چشم وارد نکند.
میکروسکوپ های نوری نام دیگری هم دارند که به آن ها میکروسکوپ های اپتیکی نیز گفته میشود. در این نوع از میکروسکوپ ها نهایت بزرگنمایی ۱۸۰۰ است است که یکی از دلایل جایگزینی میکروسکوپ الکترونی به جای نوری همین بود. کارکرد و استفاده میکروسکوپ های نوری به این صورت است که ار رویت طیف نور مرئی استفاده میشود که خودش توسط چشم انسان قابل تشخیص باشد.
در حال حاضر میکروسکوپ ها را از دو طریق دسته بندی می کنند یکی از لحاظ تعداد چشمی و یکی از لحاظ آشکارساز بودن
میکروسکوپ ها در طبقه بندی تعداد چشمی سه نوع دارد:
خرید میکروسکوپ می‌تواند به خاطر پردازش انبوه اطلاعاتی که برای هر مدل ارائه میشود کار پیچیده و گیج کننده‌ای باشد. مدل‌های مختلفی از میکروسکوپ در بازار وجود دارد؛ پس اگر بدون هیچ تحقیقی برای خرید اقدام کنید، ممکن است میکروسکوپی با کیفیت پایین بخرید که حتی برای کاری که می‌خواهید اصلا مناسب نباشد.
با این حال قبل از خرید میکروسکوپ باید به نکاتی مثل نوع و کیفیت آن توجه کنید. اگر به دنبال راهنمای خرید میکروسکوپ دانش آموزی می‌گردید یا قصد خرید میکروسکوپ آزمایشگاهی دارید، این مقاله را از دست ندهید.
یکی از مهمترین نکات در خرید میکروسکوپ میزان بزرگنمایی آن است. در ساختار میکروسکوپ از دو چیز برای بزرگنمایی استفاده میشود: لنز شیئی و لنز چشمی. برای اینکه بتوانید بزرگنمایی را بهتر بفهمید باید قدرت بزرگنمایی دو لنز شیئی و چشمی را در هم ضرب کنید. مثلا تصور کنید قدرت بزرگنمایی لنز چشمی میکروسکوپی برابر با 4x و قدرت بزرگنمایی لنز شیئی آن برابر با 10x باشد. برای به دست آوردن بزرگنمایی کلی میکروسکوپ باید قدرت بزرگنمایی دو عدسی میکروسکوپ موردنظر را در هم ضرب کنیم؛ پس در این مثال، قدرت بزرگنمایی کلی میکروسکوپ برابر با 40x است.
بیشتر میکروسکوپ‌های بیولوژی دارای 3 یا 4 عدد لنز شیئی، معمولا با بزرگنمایی 4x ،10x ،40x و 100x هستند. بعضی از این میکروسکوپها می‌توانند تا 5 عدد لنز شیئی داشته باشند که البته چنین میکروسکوپ‌هایی در آزمایشگاه‌ها و کلینیک‌ها یافت می‌شوند.
حد پایین بزرگنمایی میکروسکوپ‌های استریو قابل کنترل است و می‌توانند دارای بزرگنمایی ثابت یا متغیر باشند. بعضی از این میکروسکوپها از هر دو نوع بزرگنمایی استفاده می‌کنند و به کاربر اجازه می‌دهند تا بین دو میزان بزرگنمایی ثابت مثلا 10x و 30x یا 20x و 40x یکی را انتخاب کنند. این در حالی است که میکروسکوپ‌های دارای بزرگنمایی متغیر امکان انتخاب هر میزان بزرگنمایی را در محدوده بزرگنمایی تلسکوپ موردنظر برای کاربر فراهم می‌آورند.
میکروسکوپ‌های بیولوژی دارای سه مدل یک، دو و سه چشمی هستند. به طور کلی کودکان با مدل یک چشمی احساس راحتی بیشتری می‌کنند؛ در حالی که بزرگسالان مدل‌های دو چشمی را ترجیح می‌دهند. میکروسکوپ‌های سه چشمی به کاربر امکان می‌دهند که از طریق چشمی سوم عکس بگیرد یا فیلم ضبط کند.
بیشتر میکروسکوپ‌های استریو دو چشمی هستند، اما میکروسکوپ‌های استریوی سه چشمی نیز وجود دارند. این چشمی سوم به کاربر اجازه می‌دهد تا دوربین یا وبکم را به میکروسکوپ نصب کرده، از آن برای تدریس و تصویربرداری دیجیتال استفاده کند یا نمونه را به نمایش بگذارد.
نکته مهم دیگر در خرید میکروسکوپ دسته‌های تنظیم فوکوس آن هستند؛ چراکه با استفاده از آنها می‌توانید روی چیزی که می‌خواهید فوکوس کنید. دسته کوچک متصل به میکروسکوپ به کاربر اجازه می‌دهد تا میزان فوکوس مناسب برای خود را پیدا کند. میکروسکوپها دارای دو نوع فوکوس Coarse و Fine هستند. بعضی از میکروسکوپها فقط دارای فوکوس Coarse هستند، در حالی که دیگر میکروسکوپها علاوه بر فوکوس Coarse از فوکوس Fine نیز بهره می‌برند. فوکوس Coarse می‌تواند تصویری بزرگ و واضح را به شما ارائه کند، در حالی که با استفاده از فوکوس Fine می‌توانید روی قسمت‌های ریزتر فوکوس کنید.
در ساختار اکثر میکروسکوپها منبع نوری وجود دارد که از لامپ‌های فلورسنت، تنگستن یا هالوژن بهره می‌برد. میکروسکوپ‌های دارای منبع نوری فلورسنت از قیمت بالاتری نیز برخوردارند، با این حال کیفیت نوری آنها به نسبت میکروسکوپ‌های دارای لامپ‌های هالوژن یا تنگستن بهتر بوده و روشن‌تر هستند.
میکروسکوپ‌های دارای لامپ ال ای دی تقریبا هم قیمت میکروسکوپ‌های دارای چراغ‌های فلورسنت بوده و درست مثل میکروسکوپ‌های فلورسنت در زمینه رنگ‌ها مشکلاتی دارند. با این وجود میکروسکوپ‌های ال ای دی کم مصرف‌تر بوده و تولید گرما نیز نمی‌کنند و همین امر آنها را برای استفاده در میکروسکوپ‌های باتری خور مناسب می‌کند.